Fanfiction a prawo autorskie
15 sierpnia 2022, 20:00
15 sierpnia 2022, 20:00
Fanfiction, czyli powstające na podstawie już istniejących utworów formy literackie, są niezwykle popularne w szczególności wśród nastolatków. To głównie młodzież, choć oczywiście nie tylko, zafascynowana twórczością danego artysty (bądź nim samym), puszcza wodze fantazji i kreuje własne opowieści nawiązujące np. do świata z danej serii literackiej czy wykorzystujące znanego wokalistę jako głównego bohatera. Czym zjawisko tworzenia fanfiction jest w aspekcie prawa autorskiego? Niniejszy artykuł postara się odpowiedzieć na to pytanie!
Czy fanfiction jest utworem? Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy zapoznać się z treścią przepisu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (w artykule dalej jako “PrAut”). Ustawodawca ustanowił w nim definicję utworu. Stosownie do treści wspomnianej regulacji, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Stanowi on zatem oryginalny wytwór ludzkiego umysłu, uzewnętrzniony w dowolny sposób, choć niekoniecznie utrwalony na nośniku materialnym.
Jeśli zatem dane fanfiction spełnia wskazane powyżej przesłanki, należy uznać je w świetle prawa autorskiego za utwór. Podlega wówczas stosownej ochronie na gruncie przepisów wskazanej ustawy.
Generalnie fanfiction może w świetle prawa autorskiego być rozumiane dwojako. Po pierwsze, jako utwór zależny. Stosownie do treści przepisu art. 2 ust. 1 PrAut, opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. Ustawodawca stanowi ponadto, że rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły (art. 2 ust. 2 zdanie pierwsze PrAut).
Jednakże ustawodawca zastrzega wprost, że za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem (art. 2 ust. 4 PrAut). Tu warto przytoczyć fragment orzeczenia wydanego przez Sąd Okręgowy w Świdnicy w wyroku z dnia 20 września 2017 r. Sąd wskazał, że: “Elementy utworu inspirującego w nowo powstałym utworze inspirowanym są i mogą być rozpoznawalne, ale nie dominujące, stanowiąc efekt emocjonalnego i intelektualnego impulsu wywołanego cudzym dziełem” (sygn. IV Ka 572/17, Legalis).
Jak natomiast odróżnić utwór zależny od utworu inspirowanego? Granica pomiędzy nimi może być dość płynna. Na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy o prawie autorskim, tj. z dnia 10 lipca 1952 r., wskazywano, że utworu, który ma cechy samodzielnej twórczości, chociaż podnietę do niego dał cudzy utwór, nie uważa się za opracowanie cudzego utworu (art. 3 ust. 4). W wyroku z dnia 23 czerwca 1972 r. Sąd Najwyższy orzekł, że “za kryterium rozgraniczające dzieło inspirowane od dzieła zależnego należy uznać takie twórcze przetworzenie elementów dzieła inspirującego, że o charakterze dzieła inspirowanego decydują już jego własne indywidualne elementy” (I CR 104/72).
Jednym z fanfiction, które - ujmijmy to w ten sposób - odniosło własną sławę w szerokiej skali, było “Pięćdziesiąt twarzy Greya”. Autorka tej powieści z gatunku literatury erotycznej, pisząca pod pseudonimem E.L. James, stworzyła ją jako fanfiction sagi “Zmierzch” Stephanie Meyer. Seria wyewoluowała w prawdziwy hit księgarski, popularyzując literaturę erotyczną. Została również zekranizowana.
Dzisiejszy artykuł został napisany przez Hannę Czausz.
Podobne wpisy dotyczące prawa autorskiego możesz znaleźć tutaj:
Twoje zdanie ma znaczenie.
Zapraszam do dyskusji: mailowo, w mediach społecznościowych (zapraszam szczególnie na IG: https://www.instagram.com/barbara_sosnicka/
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej, indywidualnej konsultacji napisz do mnie na adres: kontakt@kancelariasosnicka.pl lub zadzwoń: 504 333 785.
Spodobał Ci się artykuł – polub, udostępnij. Będzie mi bardzo miło!
Do napisania!
Zdjęcie pochodzi oczywiście z https://kaboompics.com/, mojego ulubionego fotograficznego miejsca.